Force majeure: wanneer is er sprake van overmacht?

Afspraak is afspraak. Als je een overeenkomst sluit, schept dat verplichtingen. Een partij levert een goed of dienst en de andere partij betaalt daarvoor. In een overeenkomst spreek je af wat er geleverd wordt, hoeveel, aan wie, wanneer en voor hoeveel.

Bij je overeenkomst zitten meestal ook algemene voorwaarden. De ‘kleine lettertjes’. Hierin staan bijvoorbeeld afspraken over betalingstermijnen, aansprakelijkheid en garantie. Ook kan erin staan onder welke omstandigheden een partij zijn verplichting uit de overeenkomst niet hoeft na te komen. Na het lezen van dit artikel weet je wat een force majeure-clausule is, wanneer er sprake is van overmacht en hoe je dit goed in je algemene voorwaarden opneemt.

Wat is force majeure

In je algemene voorwaarden kan je een clausule opnemen over overmacht en welke gevolgen dit voor de overeenkomst heeft. Bijvoorbeeld als je klant niet betaalt of levert vanwege een pandemie of een plotselinge uitbraak van een oorlog ergens in de wereld. Dit heet ook wel ‘force majeure’ (Frans) of ‘act of God’ (Engels). In die clausule is vaak nauwkeurig omschreven wat onder overmacht valt. Bijvoorbeeld ziekte, natuurgeweld, onverwachte overheidsmaatregelen, quarantaines, een epidemie, oorlog of andere belemmeringen.

Wettelijke regels overmacht

Heb je geen afspraken gemaakt over overmacht in het contract of door middel van algemene voorwaarden? Dan gelden de wettelijke regels over overmacht (artikel 6:75 BW). Volgens de wet is er sprake van overmacht als een partij er helemaal niets aan kan doen dat hij zijn verplichting niet nakomt. Het is niet zijn schuld en het valt hem niet toe te rekenen. Nakoming van de overeenkomst kan dan in alle redelijkheid niet meer worden verlangd. Denk bijvoorbeeld aan de gevolgen van een natuurramp.

Kan je niet helemaal of tijdelijk niet meer leveren, omdat bijvoorbeeld jouw leverancier in de problemen zit? Als er in jouw geval wel een redelijke manier is om alsnog via een andere weg te leveren of de dienst te verrichten, dan is er geen sprake van overmacht.

In de praktijk blijkt het lastig een beroep te doen op overmacht aan de hand van dit wetsartikel. Zo moet je zelf bewijzen dat je echt de oorzaak niet had kunnen voorzien waardoor je je afspraak niet kunt nakomen. En dat je je niet had kunnen verzekeren voor het risico. dat is meestal moeilijk te bewijzen.

In het wetsartikel is overmacht algemeen omschreven. Daarom is het verstandig om zelf een force majeure clausule in je algemene voorwaarden op te nemen. Hierin omschrijf je precies wat je onder overmacht verstaat.

Geslaagd beroep op overmacht

De hoofdregel is dat je aansprakelijk bent voor de schade van de andere partij als je de overeenkomst niet nakomt. Overmacht is daarop de uitzondering. Dit zijn de belangrijkste gevolgen van een geslaagd beroep op overmacht:

• Als je de overeenkomst niet nakomt, ben je niet aansprakelijk voor schade die er uit voortvloeit.
• Je hoeft eventueel de overeenkomst maar voor een deel na te komen.
• Je mag je verplichting om de overeenkomst na te komen tijdelijk uitstellen.
• Een van de partijen mag de overeenkomst opzeggen, bijvoorbeeld na een bepaalde termijn.

Onvoorziene omstandigheden

Als een beroep op overmacht niet lukt, is er misschien nog een andere ontsnapping mogelijk. De wet kent naast de regel over overmacht ook een regel over onvoorziene omstandigheden (artikel 6:258 BW). Een rechter kan, als een van de partijen hierom verzoekt, de overeenkomst aanpassen als er sprake is van onvoorziene omstandigheden. Hiervan is niet snel sprake. Het moet gaan om omstandigheden die zwaar zijn en die je werkelijk niet vooraf kon zien aankomen. Het lijkt sterk op overmacht, maar een rechter neemt het niet snel aan en de voorwaarden hiervoor zijn nog strenger.

Overmacht of onvoorziene omstandigheid

Als je een overeenkomst hebt gesloten voor bijvoorbeeld de coronacrisis en je kwam daarna in de problemen om je afspraken na te komen vanwege alle maatregelen, dan kan de crisis of de gevolgen daarvan een reden zijn voor overmacht of onvoorziene omstandigheden. Omdat COVID-19 een pandemie was, waren er meer aanknopingspunten om hierbij overmacht of onvoorziene omstandigheden aan te nemen.

Heb je tijdens de coronacrisis een overeenkomst gesloten en kwam je daarna in de problemen, dan werkt het anders. De risico’s en gevolgen van een overeenkomst waren misschien beter voorzienbaar waardoor je minder snel of helemaal geen beroep op overmacht of onvoorziene omstandigheden kunt doen. Tenzij bijvoorbeeld de overheid in een later stadium zulke strenge en onverwachte maatregelen nam dat niemand die had kunnen voorzien.

Ben jij voor leveranties aan je klant afhankelijk van toeleveranties aan jou uit gebieden waar oorlog heerst, zoals Oekraïne? Dan geldt bovenstaande ook. Heb je voor het uitbreken van de oorlog overeenkomsten gesloten en kun je niet meer leveren daardoor? Dan is de kans aanwezig dat je succesvol een beroep kunt doen op overmacht of onvoorziene omstandigheden. Tenzij je andere redelijke alternatieven hebt om alsnog na te komen. Ga je overeenkomsten aan met leveranciers uit gebieden waarvan je weet dat er oorlog in de lucht hangt of er daadwerkelijk al oorlog is? Dan heeft een beroep op overmacht of onvoorziene omstandigheden weinig tot geen kans van slagen.

Moeilijk te voorspellen

Het resultaat van een beroep op overmacht of onvoorziene omstandigheid is moeilijk te voorspellen. Het hangt af van de tijd waarin het speelt, of je de situatie kunt voorzien, de omstandigheden van het geval spelen mee en de omvang van de partijen. Het staat dus niet van te voren vast. Corona en overheidsmaatregelen leveren niet vanzelfsprekend overmacht of onvoorziene omstandigheden op, oorlog ook niet. Maar hoe ingrijpender de maatregelen van de overheid zijn, hoe meer kans je maakt.

Check je algemene voorwaarden

Wil je discussies over overmacht en een gang naar de rechter voorkomen? Richt dan je algemene voorwaarden goed in. Als je je algemene voorwaarden checkt en aanpast ben je goed voorbereid op toekomstige gebeurtenissen.

Force majeure-clausule

Neem in je algemene voorwaarden een overmachtsclausule op waarin duidelijk staat omschreven wat overmacht is, wanneer je het kunt inroepen en wat de contractuele gevolgen ervan zijn. Regel in ieder geval dat een virus, een epidemie of een plotselinge oorlog overmacht oplevert. Dit voorkomt lastige discussies achteraf.

Juiste omschrijving

De juiste omschrijving van een overmachtsclausule is per bedrijfsactiviteit verschillend. Raadpleeg je brancheorganisatie of een jurist voor meer informatie hierover.

Redelijke voorwaarden

Er gelden wettelijke regels voor algemene voorwaarden. Zo mogen de voorwaarden niet onredelijk zijn. En mag je ze niet zomaar tijdens een opdracht wijzigen. Lees meer over het gebruik van algemene voorwaarden.

Informatieplicht

Zorg ook dat je klant op de hoogte is van de inhoud van je algemene voorwaarden, voordat je de overeenkomst sluit. Stuur de voorwaarden daarom aan het begin van de onderhandelingen toe. Stuur ze bijvoorbeeld met de offerte mee of overhandig ze persoonlijk. Als je klant van te voren niet op de hoogte was van je voorwaarden, gelden ze niet.

Hulp

Heb je vragen op het gebied van overeenkomsten en kom je er niet uit? Neem dan contact op met KVK. Samen kunnen we onderzoeken wat je situatie is en hoe we je verder kunnen helpen.